ขันธ์ 5 ในชีวิตประจำวัน

ขันธ์ 5 เป็นองค์ประกอบพื้นฐานของชีวิตตามหลักศาสนาพุทธ ขันธ์ 5 ได้แก่ รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ และวิญญาณขันธ์ การเข้าใจขันธ์ 5 จะช่วยให้เราเข้าใจชีวิต เข้าใจทุกข์ และเข้าใจหนทางแห่งการดับทุกข์ได้อย่างลึกซึ้ง

ในบทความนี้ ซีรี่ยส์ ธรรมะในชีวิตประจำวันกับติวฟรี ก็ได้นำตัวอย่าง ขันธ์ 5 ในชีวิตประจำวัน มาฝากพุทธศาสนิกชนกันอีกเช่นเคย มาทำความรู้จักในรายละเอียดกันได้ต่อไปนี้

ขันธ์ 5

ในพระพุทธศาสนา ขันธ์ 5 หรือ เบญจขันธ์ หมายถึง องค์ประกอบของชีวิต 5 ประการ ขันธ์ 5 เป็นสิ่งที่ประกอบกันขึ้นมาเป็นชีวิตของเรา เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่ต้องเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา ประกอบด้วย

รูปขันธ์ คือ องค์ประกอบทางกายภาพ เช่น ร่างกาย รูปร่าง หน้าตา ผิวพรรณ เป็นต้น
เวทนาขันธ์ คือ องค์ประกอบทางความรู้สึก เช่น สุข ทุกข์ ดีใจ เสียใจ เป็นต้น
สัญญาขันธ์ คือ องค์ประกอบทางความคิด เช่น จำได้ ลืม เป็นต้น
สังขารขันธ์ คือ องค์ประกอบทางเจตนา เช่น คิด ปรุงแต่ง เป็นต้น
วิญญาณขันธ์ คือ องค์ประกอบทางจิตสำนึก เช่น เห็น ได้ยิน เป็นต้น

รูปขันธ์ในชีวิตประจำวัน

การสังเกตรูปขันธ์ในชีวิตประจำวันจะช่วยให้เราเห็นความจริงของรูปขันธ์ว่าเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เช่น

เมื่อเราอาบน้ำ เราสังเกตได้ว่าร่างกายของเรามีการเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลา เช่น ผิวพรรณเหี่ยวย่น เส้นผมร่วง เล็บเปราะหักง่าย เป็นต้น
เมื่อเรารับประทานอาหาร เราสังเกตได้ว่ารสชาติของอาหารที่เรารับประทานนั้นแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับปัจจัยต่างๆ เช่น อุณหภูมิ ความชื้น ฤดูกาล เป็นต้น
เมื่อเราสัมผัสกับวัตถุต่างๆ เราสังเกตได้ว่าวัตถุต่างๆ นั้นมีความเย็น ร้อน แข็ง อ่อน หย่อน ตึง หนัก เบา แตกต่างกันไป

เวทนาขันธ์ในชีวิตประจำวัน

การสังเกตเวทนาขันธ์ในชีวิตประจำวันจะช่วยให้เราเห็นความจริงของเวทนาขันธ์ว่าเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เช่น

เมื่อเรารับประทานอาหาร เราสังเกตได้ว่ารสชาติของอาหารที่เรารับประทานนั้นทำให้เรารู้สึกสุข ทุกข์ หรือเฉยๆ แตกต่างกันไป
เมื่อเราประสบกับเหตุการณ์ต่างๆ เราสังเกตได้ว่าเหตุการณ์เหล่านั้นทำให้เรารู้สึกสุข ทุกข์ หรือเฉยๆ แตกต่างกันไป

สัญญาขันธ์ในชีวิตประจำวัน

การสังเกตสัญญาขันธ์ในชีวิตประจำวันจะช่วยให้เราเห็นความจริงของสัญญาขันธ์ว่าเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เช่น

เมื่อเรามองดูสิ่งต่างๆ เราสังเกตได้ว่าเรามีการรับรู้สิ่งเหล่านั้นในรูปแบบของความคิด เช่น เราอาจคิดได้ว่าสิ่งนั้นสวย น่าเกลียด น่ากลัว เป็นต้น
เมื่อเราฟังเสียงต่างๆ เราสังเกตได้ว่าเรามีการรับรู้เสียงเหล่านั้นในรูปแบบของความคิด เช่น เราอาจคิดได้ว่าเสียงนั้นไพเราะ น่ารำคาญ เป็นต้น

สังขารขันธ์ในชีวิตประจำวัน

การสังเกตสังขารขันธ์ในชีวิตประจำวันจะช่วยให้เราเห็นความจริงของสังขารขันธ์ว่าเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เช่น

เมื่อเราตัดสินใจทำอะไรสักอย่าง เราสังเกตได้ว่ามีความคิดและอารมณ์ต่างๆ เกิดขึ้น เช่น เราอาจคิดถึงผลดีผลเสียของการกระทำนั้น หรืออาจรู้สึกดีใจ เสียใจ หรือลังเล เป็นต้น
เมื่อเราทำอะไรสักอย่างลงไป เราสังเกตได้ว่าการกระทำนั้นเกิดขึ้นจากความคิดและอารมณ์ เช่น เราอาจทำเพราะความอยากได้ ความโกรธ หรือความหลง เป็นต้น

วิญญาณขันธ์ในชีวิตประจำวัน

การสังเกตวิญญาณขันธ์ในชีวิตประจำวันจะช่วยให้เราเห็นความจริงของวิญญาณขันธ์ว่าเป็นสิ่งที่ไม่เที่ยงแท้ เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นและดับไปอยู่ตลอดเวลา เช่น

เมื่อเรามองเห็นสิ่งต่างๆ เราสังเกตได้ว่ามีความคิดต่างๆ เกิดขึ้น เช่น เราอาจคิดถึงรูปร่าง สีสัน หรือความหมายของสิ่งนั้น เป็นต้น
เมื่อเราได้ยินเสียงต่างๆ เราสังเกตได้ว่ามีความคิดต่างๆ เกิดขึ้น เช่น เราอาจคิดถึงที่มาของเสียง หรือความหมายของเสียงนั้น เป็นต้น

บทสรุป

การเรียนรู้และเข้าใจขันธ์ 5 เป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้ที่ต้องการดำเนินชีวิตอย่างสงบสุขและพ้นจากทุกข์ การฝึกฝนการละการยึดมั่นถือมั่นในขันธ์ 5 จะช่วยให้เราเห็นความจริงของชีวิตและเข้าใจธรรมชาติของความไม่เที่ยงแท้ ความไม่แน่นอน และความไม่เป็นตัวตนของขันธ์ 5 เมื่อเราเข้าใจความจริงของขันธ์ 5 แล้ว เราก็จะสามารถดับทุกข์และบรรลุถึงความสุขที่แท้จริงได้

แหล่งอ้างอิง

พระธรรมปิฎก (ป.อ. ปยุตฺโต). (2556). พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลศัพท์. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต). (2553). พุทธธรรม ฉบับประมวลธรรม. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2554). พระไตรปิฎก ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
พุทธทาสภิกขุ. (2553). ธรรมะเพื่อชีวิต. กรุงเทพฯ: สหธรรมิก.
ว.วชิรเมธี. (2551). ธรรมะเพื่อชีวิตยุคใหม่. กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง.