การใช้คำราชาศัพท์ “ข้าพระพุทธเจ้า“

ถ้อยคำที่ใช้ในการกราบบังคมทูล กราบทูล ทูล ด้วยราชาศัพท์ ทั้งทางจดหมาย และด้วยวาจา มีองค์ประกอบที่สำคัญประการหนึ่งก็คือการใช้สรรพนามราชาศัพท์ ซึ่งจะต้องใช้สรรพนามบุรุษที่ ๑ กับบุรุษที่ ๒ ให้เหมาะสมสอดคล้องกัน

ข้าพระพุทธเจ้า

สรรพนามราชาศัพท์ บุรุษที่ ๑ ที่คุ้นเคยกันดีก็คือคำว่า ข้าพระพุทธเจ้า ที่คนทั่วไปเข้าใจว่าเป็นคำที่ใช้แทนตัวเองหรือแทนตัวผู้พูด เมื่อกราบบังคมทูลพระมหากษัตริย์และสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ซึ่งที่ถูกต้องแล้วยังใช้แก่เจ้านายพระองค์อื่น ๆ อีก อย่างไรก็ตามมีคนจำนวนไม่น้อยที่นำสรรพนามราชาศัพท์ “ข้าพระพุทธเจ้า” ไปใช้ไม่ถูกต้อง เช่นนำไปใช้แก่พระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า ซึ่งสรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๑ ที่ใช้แก่พระองค์เจ้ามิได้ใช้เช่นนั้น คำว่า ข้าพระพุทธเจ้า เป็นสรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๑ ที่ใช้แก่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระบรมราชินีนาถ

ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท

โดยสรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๒ ที่ใช้แทนพระองค์ใช้ว่า ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท คำว่า ข้าพระพุทธเจ้า ยังใช้แก่สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ด้วย

ใต้ฝ่าละอองพระบาท

ซึ่งใช้สรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๒ ว่า ใต้ฝ่าละอองพระบาท นอกจากนี้คำว่า ข้าพระพุทธเจ้า ใช้แก่พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า และพระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าที่เป็นพระราชโอรสพระราชธิดาของพระมหากษัตริย์ ซึ่งใช้สรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๒ ว่า ใต้ฝ่าพระบาท

ปัจจุบันไม่มีพระบรมวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า ด้วยพระราชโอรสพระราชธิดาในรัชกาลปัจจุบันดำรงพระอิสริยยศชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า คำว่า “ข้าพระพุทธเจ้า” ไม่มีแบบแผนให้ใช้แก่พระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้า สรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๑ ที่ใช้แก่พระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าที่เป็น “พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้า” และ “พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า” หากผู้กราบทูลเป็นชายใช้ว่า เกล้ากระหม่อม หากผู้กราบทูลเป็นหญิงใช้ว่า เกล้ากระหม่อมฉัน โดยสรรพนามบุรุษที่ ๒ ใช้ว่า ฝ่าพระบาท และหากเป็นพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าที่เป็น “พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า” และพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า

กระหม่อม / หม่อมฉัน

สรรพนามราชาศัพท์บุรุษที่ ๑ หากเป็นชาย ใช้ว่า กระหม่อม หากเป็นหญิง ใช้ว่า หม่อมฉัน โดยสรรพนามบุรุษที่ ๒ ใช้ว่า ฝ่าพระบาท จะเห็นได้ว่าสรรพนามราชาศัพท์จำแนกการใช้คำลดหลั่นกันตามพระอิสริยยศและพระอิสริยศักดิ์ของเจ้านาย จึงควรระมัดระวังและพิจารณาตรวจสอบข้อมูลเกี่ยวกับหลักเกณฑ์การใช้ให้ดีก่อนนำไปใช้

ที่มา: http://www.royin.go.th/?knowledges=ข้าพระพุทธเจ้า-๓-มิถุนาย