การใช้คำราชาศัพท์ “ถ่ายรูป” และ “รูปถ่าย”

การเลือกใช้ราชาศัพท์ของคำกริยา “ถ่ายรูป” ควรพิจารณาจากเนื้อหาที่ประสงค์จะอธิบาย หากสามัญชน “ถ่ายรูป” พระมหากษัตริย์ ราชาศัพท์ใช้ว่า “ฉายพระบรมฉายาลักษณ์” หรือ “ฉายพระรูป” หากสามัญชน “ถ่ายรูป” สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ราชาศัพท์ใช้ว่า “ฉายพระฉายาลักษณ์” หรือ “ฉายพระรูป” และหากสามัญชน “ถ่ายรูป” พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ราชาศัพท์ใช้ว่า “ฉายพระรูป”

อนึ่ง หากพระมหากษัตริย์ หรือพระบรมวงศานุวงศ์ “ถ่ายรูป” สามัญชน สัตว์ สิ่งของ สถานที่ ราชาศัพท์ใช้ว่า “ทรงฉาย” หรือ “ทรงถ่ายรูป” หากพระมหากษัตริย์ หรือพระบรมวงศานุวงศ์ “ถ่ายรูป” พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ราชาศัพท์ใช้ว่า “ทรงฉายพระรูป” ทั้งนี้ในสมัยโบราณไม่ว่าพระมหากษัตริย์จะทรงเป็นผู้ถ่ายรูปเองหรือมีช่างภาพถ่ายรูปให้ ราชาศัพท์ใช้ว่า “ทรงฉายพระบรมฉายาลักษณ์ ทรงฉายพระรูป” หรือ “ทรงฉาย” ก็มี ปัจจุบัน

หากพระมหากษัตริย์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ช่างภาพถ่ายรูปให้หรือประทับถ่ายรูปพร้อมด้วยพระบรมวงศานุวงศ์หรือบุคคลอื่น ๆ ราชาศัพท์ใช้ว่า “ฉายพระบรมฉายาลักษณ์” หรือ “ฉายพระรูป” ซึ่งเมื่อใช้แก่สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ใช้ว่า “ฉายพระฉายาลักษณ์” หรือ “ฉายพระรูป” และที่ใช้แก่พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ราชาศัพท์ใช้ว่า “ฉายพระรูป” ในทางกลับกัน หากพระบรมวงศานุวงศ์ “ถ่ายรูป” พระมหากษัตริย์ ราชาศัพท์ใช้ว่า “ทรงฉายพระบรมฉายาลักษณ์” หรือ “ทรงฉายพระรูป” และหากพระบรมวงศานุวงศ์ “ถ่ายรูป” สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ราชาศัพท์ใช้ว่า “ทรงฉายพระฉายาลักษณ์” “ทรงฉายพระรูป”

จึงควรต้องศึกษาบริบทที่จะเขียนคำอธิบายด้วยว่าจะให้หมายถึงพระมหากษัตริย์และเจ้านาย ทรงเป็นผู้ถ่ายรูปหรือจะให้หมายถึงพระมหากษัตริย์และเจ้านายประทับให้ช่างภาพถ่ายรูป และควรศึกษาทำความเข้าใจไปพร้อมกับ คำนาม “รูปถ่าย” ซึ่งราชาศัพท์ของคำว่า “รูปถ่าย” ที่ใช้แก่พระมหากษัตริย์ ใช้ว่า “พระบรมฉายาลักษณ์” หากเป็น “รูปถ่าย” ของสมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ราชาศัพท์ใช้ว่า “พระฉายาลักษณ์” หรือ “พระรูป” และหากเป็น “รูปถ่าย” ของพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ราชาศัพท์ใช้ว่า “พระรูป”.

ที่มา: สุปัญญา ชมจินดา ราชบัณฑิตยสมาคม