พรหมวิหาร 4 หลักธรรมประจำใจ

พรหมวิหาร 4 หมายถึง ธรรมของพรหมหรือของท่านผู้เป็นใหญ่ ประกอบด้วย เมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา เว็ปติวฟรีได้รวบรวมสรุปพรหมวิหาร 4 พร้อมความหมายของแต่ละประการ

พรหมวิหาร 4 คือหลักธรรมประจำใจ

พรหมวิหาร 4 หรือ พรหมวิหารธรรม เป็นหลักธรรมประจำใจเพื่อให้ตนดำรงชีวิตได้อย่างประเสริฐและบริสุทธิ์เฉกเช่นพรหมในหลักพระพุทธศาสนา พรหมวิหาร 4 คือหลักธรรมประจำใจ เป็นแนวธรรมปฏิบัติของผู้ที่ปกครอง และการอยู่ร่วมกับผู้อื่น ประกอบด้วยหลักปฏิบัติ 4 ประการคือ เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา

พรหมวิหาร แปลว่า ธรรมของพรหมหรือของท่านผู้เป็นใหญ่ พรหมวิหารเป็นหลักธรรมสำหรับทุกคน เป็นหลักธรรมประจำใจที่จะช่วยให้เราดำรงชีวิตอยู่ได้อย่างประเสริฐและบริสุทธิ์ หลักธรรมนี้ได้แก่

1. เมตตา

เมตตา แปลว่า ความรักใคร่ ปรารถนาดีอยากให้เขามีความสุข มีจิตอันแผ่ไมตรีและคิดทำประโยชน์แก่มนุษย์สัตว์ทั่วหน้า

เมตตา หมายถึง รักที่มุ่งเพื่อปรารถนาดี โดยไม่หวังผลตอบแทนใด ๆ จึงจะตรงกับคำว่า เมตตาในที่นี้ ถ้าหวังผลตอบแทนจะเป็นเมตตาที่เจือด้วยกิเลส ไม่ตรงต่อเมตตาในพรหมวิหารนี้

ลักษณะของเมตตา ควรสร้างความรู้สึกคุมอารมณ์ไว้ตลอดวัน ว่า เราจะเมตตาสงเคราะห์ เพื่อนที่เกิด แก่ เจ็บ ตาย จะไม่สร้างความลำบากให้แก่สรรพสัตว์ทั้งหลาย ความทุกข์ที่เขามี เราก็มีเสมอเขา ความสุขที่เขามี เราก็สบายใจไปกับเขา รักผู้อื่นเสมอด้วยรักตนเอง

2. กรุณา

กรุณา แปลว่า ความสงสาร คิดช่วยให้พ้นทุกข์ ใฝ่ใจในอันจะปลดเปลื้องบำบัดความทุกข์ยากเดือดร้อนของปวงสัตว์

กรุณา หมายถึง ความปรานี ปรารถนาให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ ความสงสารปรานีนี้ก็ไม่หวังผลตอบแทนเช่นเดียวกัน สงเคราะห์สรรพสัตว์ที่มีความทุกข์ให้หมดทุกข์ตามกำลังกาย กำลังปัญญา กำลังทรัพย์

ลักษณะของกรุณา การสงเคราะห์ทั้งทางด้านวัตถุ โดยธรรม ว่าผู้ที่จะสงเคราะห์นั้นขัดข้องทางใด หรือถ้าหาให้ไม่ได้ ก็ชี้ช่องบอกทาง

3. มุทิตา

มุทิตา แปลว่า มีจิตอ่อนโยน ความยินดี ในเมื่อผู้อื่นอยู่ดีมีสุข มีจิตผ่องใสบันเทิง กอปรด้วยอาการแช่มชื่นเบิกบานอยู่เสมอ ต่อสัตว์ทั้งหลายผู้ดำรงในปกติสุข พลอยยินดีด้วยเมื่อเขาได้ดีมีสุข เจริญงอกงามยิ่งขึ้นไป

มุทิตา หมายถึง จิตที่ไมีความอิจฉาริษยาเจือปน มีอารมณ์สดชื่นแจ่มใสตลอดเวลา คิดอยู่เสมอว่า ถ้าคนทั้งโลกมีความโชคดีด้วยทรัพย์ มีปัญญาเฉลียวฉลาดเหมือนกันทุกคนแล้ว โลกนี้จะเต็มไปด้วยความสุข สงบ ปราศจากอันตรายทั้งปวง คิดยินดี โดยอารมณ์พลอยยินดีนี้ไม่เนื่องเพื่อผลตอบแทน การแสดงออกถึงความยินดีในพรหมวิหาร คือไม่หวังผลตอบแทนใด ๆ ทั้งสิ้น

4. อุเบกขา

อุเบกขา แปลว่า ความวางเฉย ความวางใจเป็นกลาง อันจะให้ดำรงอยู่ในธรรมตามที่พิจารณาเห็นด้วยปัญญา คือมีจิตเรียบตรงเที่ยงธรรมดุจตราชั่ง ไม่เอนเอียงด้วยรักและชัง พิจารณาเห็นกรรมที่สัตว์ทั้งหลายกระทำแล้ว อันควรได้รับผลดีหรือชั่ว สมควรแก่เหตุอันตนประกอบ พร้อมที่จะวินิจฉัยและปฏิบัติไปตามธรรม รวมทั้งรู้จักวางเฉยสงบใจมองดู ในเมื่อไม่มีกิจที่ควรทำ เพราะเขารับผิดชอบตนได้ดีแล้ว เขาสมควรรับผิดชอบตนเอง หรือเขาควรได้รับผลอันสมกับความรับผิดชอบของตน

อุเบกขา หมายถึง เฉยโดยธรรม คือทรงความยุติธรรมไม่ลำเอียงต่อผู้ใดผู้หนึ่ง

การเจริญพรหมวิหาร 4

ในพระพุทธศาสนา พรหมวิหาร 4 เป็นแนวทางปฏิบัติทางศีลธรรมที่สำคัญที่นำพาไปสู่ความสุขสงบทั้งในปัจจุบันและภพหน้า พรหมวิหาร 4 ประกอบด้วย เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา ซึ่งเป็นคุณธรรมที่ช่วยให้บุคคลดำรงชีวิตอยู่ด้วยความเมตตา กรุณา และความรัก

เมตตา: ความปรารถนาดีให้ผู้อื่นมีความสุข

การเจริญเมตตา หมายถึง การแผ่เมตตา แผ่ความปรารถนาดีให้กับผู้อื่น ไม่ว่าจะเป็นมนุษย์ สัตว์ หรือสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เป็นการฝึกจิตใจให้หลุดพ้นจากความโกรธ โลภ และหลง ทำให้จิตใจสงบสุขและสามารถดำรงชีวิตอยู่ด้วยความเมตตา กรุณา และความรัก

กรุณา: ความสงสารและเห็นใจผู้อื่นที่กำลังทุกข์

การเจริญกรุณา หมายถึงการรับรู้และเข้าใจความทุกข์ของผู้อื่น และมีความปรารถนาที่จะช่วยเหลือผู้อื่นให้พ้นจากความทุกข์ เป็นการฝึกจิตใจให้มีความอ่อนโยนและพร้อมที่จะช่วยเหลือผู้อื่นที่กำลังเดือดร้อน

มุทิตา: ความยินดีในความสุขของผู้อื่น

การเจริญมุทิตา หมายถึงการยินดีในความสุขของผู้อื่น เป็นการฝึกจิตใจให้มีความเบิกบานและพร้อมที่จะแบ่งปันความสุขกับผู้อื่น การยินดีในความสุขของผู้อื่นช่วยให้เรามีจิตใจที่สงบและมีความสุข

อุเบกขา: ความวางใจอย่างเป็นกลาง

การเจริญอุเบกขา หมายถึงการวางใจอย่างเป็นกลาง ไม่ยินดีหรือยินร้ายในสิ่งที่เกิดขึ้น เป็นการฝึกจิตใจให้มีความมั่นคงและไม่หวั่นไหวต่อสิ่งกระทบทั้งปวง อุเบกขาช่วยให้เรามีจิตใจที่สงบและไม่ทุกข์ใจกับสิ่งที่อยู่นอกเหนือการควบคุมของเรา

การเจริญพรหมวิหาร 4 เป็นการฝึกจิตใจที่ทรงพลัง มีอานิสงส์มากมายทั้งในด้านจิตใจและกายภาพ ช่วยให้บุคคลดำรงชีวิตอยู่ด้วยความเมตตา กรุณา และความรัก นำมาซึ่งความสุขสงบทั้งในปัจจุบันและภพหน้า

การเข้าใจพรหมวิหาร 4

ผู้ดำรงในพรหมวิหาร ย่อมช่วยเหลือมนุษย์สัตว์ทั้งหลายด้วยเมตตากรุณา และย่อมรักษาธรรมไว้ได้ด้วยอุเบกขา ดังนั้น แม้จะมีกรุณาที่จะช่วยเหลือปวงสัตว์แต่ก็ต้องมีอุเบกขาด้วยที่จะมิให้เสียธรรม

พรหมวิหารนี้ บางทีแปลว่า ธรรมเครื่องอยู่ของพรหม, ธรรมเครื่องอยู่อย่างพรหม, ธรรมประจำใจที่ทำให้เป็นพรหมหรือให้เสมอด้วยพรหม, หรือธรรมเครื่องอยู่ของท่านผู้มีคุณยิ่งใหญ่

พรหมวิหาร 4 เรียกอีกอย่างว่า อัปปมัญญา 4 เพราะแผ่สม่ำเสมอโดยทั่วไปในมนุษย์สัตว์ทั้งหลาย ไม่มีประมาณ ไม่จำกัดขอบเขต พรหมวิหารมีในผู้ใด ย่อมทำให้ผู้นั้นประพฤติปฏิบัติเกื้อกูลแก่ผู้อื่น ด้วยสังคหวัตถุเป็นต้น

อนึ่ง ในการที่จะเข้าใจและปฏิบัติพรหมวิหาร 4 ให้ถูกต้อง พึงทราบรายละเอียดบางอย่าง โดยเฉพาะสมบัติและวิบัติของธรรม 4 ประการ

ประโยชน์ของพรหมวิหาร 4

ผู้มีพรหมวิหาร 4 จะเกิดผลดีคือ

• ผู้มีพรหมวิหาร 4 สมบูรณ์ ศีลย่อมบริสุทธิ์
• ผู้มีพรหมวิหาร 4 สมบูรณ์ ย่อมมีฌานสมาบัติ
• ผู้มีพรหมวิหาร 4 สมบูรณ์ เพราะอาศัยใจเยือกเย็น ปัญญาก็เกิด
• ผู้มีพรหมวิหาร 4 ย่อมมีจิตใจที่เมตตากรุณา ปรารถนาดีต่อผู้อื่น ทำให้สังคมเกิดความสงบสุข
• ผู้มีพรหมวิหาร 4 ย่อมมีจิตใจที่เข้มแข็ง ไม่หวั่นไหวต่อความทุกข์ยาก ทำให้สามารถฟันฝ่าอุปสรรคในชีวิตได้
• ผู้มีพรหมวิหาร 4 ย่อมมีปัญญาที่เฉียบแหลม สามารถแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ได้อย่างเหมาะสม

คุณธรรม 4 ประการนี้ นอกจากความเป็นมนุษย์ผู้ประเสริฐแล้ว ยังเป็นอานิสงส์ความสุขแก่ผู้ปฏิบัติถึง 11 ประการ ดังนี้

1. สุขัง สุปฏิ นอนหลับเป็นสุข เหมือนนอนหลับในสมาบัติ
2. ตื่นขึ้นมีความสุข ไม่มีความขุ่นมัวในใจ
3. นอนฝัน ก็ฝันเป็นมงคล
4. เป็นที่รักของมนุษย์ เทวดา พรหม และภูติผีทั้งหลาย
5. เทวดา พรหม จะรักษาให้ปลอดภัยจากอันตรายทั้งปวง
6. จะไม่มีอันตรายจากเพลิง สรรพาวุธ และยาพิษ
7. จิตจะตั้งมั่นในอารมณ์สมาธิเป็นปกติ สมาธิที่ได้ไว้แล้วจะไม่เสื่อม มีแต่จะเจริญยิ่งขึ้น
8. มีดวงหน้าผุดผ่องเป็นปกติ
9. เมื่อจะตาย จะมีสติสัมปชัญญะสมบูรณ์
10. ถ้ามิได้บรรลุมรรคผลในชาตินี้ ผลแห่งการเจริญพรหมวิหาร 4 นี้ จะส่งผลให้ไปเกิดในพรหมโลก
11. มีอารมณ์แจ่มใส จิตใจปลอดโปร่ง ทรงสมาบัติ วิปัสสนา และทรงศีลบริสุทธิ์

พรหมวิหาร 4 ในชีวิตประจำวัน

พรหมวิหาร 4 คือ ธรรมอันเป็นที่อยู่ของพรหม หมายถึง คุณสมบัติหรือคุณธรรมอันประเสริฐที่ทำให้บุคคลเป็นผู้ประเสริฐ ประกอบด้วยเมตตา กรุณา มุทิตา อุเบกขา ซึ่งสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้อย่างกว้างขวางในทุกด้านของชีวิต

การประยุกต์ใช้พรหมวิหารในด้านต่างๆ

• ครอบครัว เมตตา หมายถึง ความปรารถนาให้ผู้อื่นมีความสุข ในครอบครัว พ่อแม่ควรเมตตาบุตรหลาน ปรารถนาให้พวกเขามีความสุข เติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ดี บุตรหลานควรเมตตาพ่อแม่ ปรารถนาให้พวกเขามีสุขภาพแข็งแรง มีความสุข
• สังคม กรุณา หมายถึง ความปรารถนาให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ สังคมจะน่าอยู่หากทุกคนมีเมตตากรุณาต่อกัน ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน รู้จักให้อภัยซึ่งกันและกัน
• การงาน มุทิตา หมายถึง ความยินดีเมื่อผู้อื่นได้ดี ในที่ทำงาน หัวหน้าควรมุทิตาลูกน้องเมื่อพวกเขาประสบความสำเร็จ เพื่อนร่วมงานควรมุทิตาซึ่งกันและกันเมื่อพวกเขาได้รับสิ่งดีๆ ในชีวิต
• อุเบกขา หมายถึง การรู้จักวางเฉย ทำใจเป็นกลาง อุเบกขาเป็นธรรมะที่ควรมีในทุกด้านของชีวิต ช่วยให้เรามีจิตใจที่เยือกเย็น สมดุล ไม่หวั่นไหวต่ออารมณ์ต่างๆ

ตัวอย่างการใช้พรหมวิหารในสถานการณ์จริง

• เมตตา เมื่อเห็นคนตกทุกข์ได้ยาก เราควรช่วยเหลือพวกเขาตามกำลังที่เราพอจะทำได้
• กรุณา เมื่อเห็นคนเจ็บป่วย เราควรนำยาหรือสิ่งของที่จำเป็นไปให้พวกเขา
• มุทิตา เมื่อเห็นเพื่อนประสบความสำเร็จ เราควรแสดงความยินดีกับพวกเขา
• อุเบกขา เมื่อเห็นคนทะเลาะกัน เราไม่ควรเข้าไปยุ่งเกี่ยว แต่ควรพยายามหาทางไกล่เกลี่ยให้พวกเขาคืนดีกัน

ผลลัพธ์ของการนำพรหมวิหารมาใช้

การนำพรหมวิหารมาใช้ในชีวิตประจำวัน จะช่วยให้เราเป็นคนที่มีจิตใจดีงาม มีความสุข มีความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น สังคมก็จะน่าอยู่ยิ่งขึ้น

พรหมวิหาร 4 เป็นคุณธรรมอันประเสริฐที่ทุกคนควรมี การนำพรหมวิหารมาใช้ในชีวิตประจำวัน จะช่วยให้เราเป็นคนที่มีจิตใจดีงาม มีความสุข มีความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่น สังคมก็จะน่าอยู่ยิ่งขึ้น

เสริมพลังจิตใจด้วยพรหมวิหาร 4

พรหมวิหาร 4 เป็นธรรมะที่พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้เพื่อเป็นแนวทางในการดำเนินชีวิตอย่างสันติสุข ประกอบด้วย เมตตา กรุณา มุทิตา และอุเบกขา ธรรมะทั้ง 4 นี้สามารถเสริมพลังจิตใจให้เข้มแข็ง ช่วยให้เราสามารถลดความเครียด สร้างความสุข และพัฒนาตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ

พรหมวิหารกับการลดความเครียด

ความเครียดเป็นปัญหาที่พบได้ทั่วไปในชีวิตประจำวัน สาเหตุของความเครียดอาจมาจากปัจจัยต่างๆ เช่น การทำงาน การเรียน ความสัมพันธ์กับคนในครอบครัวหรือเพื่อนฝูง เป็นต้น ความเครียดสามารถส่งผลกระทบต่อร่างกายและจิตใจของเราได้หลายอย่าง เช่น ปวดหัว นอนไม่หลับ หงุดหงิด ฉุนเฉียว เป็นต้น

พรหมวิหารสามารถช่วยลดความเครียดได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมตตาและกรุณา เมตตาคือความปรารถนาให้ผู้อื่นมีความสุข กรุณาคือความปรารถนาให้ผู้อื่นพ้นทุกข์ เมื่อเราฝึกฝนเมตตาและกรุณา เราจะรู้สึกเห็นอกเห็นใจผู้อื่นมากขึ้น เข้าใจถึงความรู้สึกของพวกเขา และสามารถให้อภัยผู้อื่นได้ ซึ่งจะช่วยให้เราลดความคับข้องใจและความโกรธที่เป็นต้นเหตุของความเครียด

พรหมวิหารกับการสร้างความสุข

ความสุขเป็นสิ่งที่ทุกคนปรารถนา ความสุขสามารถเกิดขึ้นได้จากหลายปัจจัย เช่น การมีสุขภาพที่ดี ประสบความสำเร็จในชีวิต อยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดี เป็นต้น พรหมวิหารสามารถช่วยสร้างความสุขได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง มุทิตาและอุเบกขา มุทิตาคือความยินดีเมื่อผู้อื่นได้ดี อุเบกขาคือการวางใจเป็นกลาง เมื่อเราฝึกฝนมุทิตา เราจะรู้สึกยินดีเมื่อผู้อื่นประสบความสำเร็จในชีวิต ซึ่งจะช่วยให้เรามีความสุขไปด้วย

นอกจากนี้ พรหมวิหารยังช่วยให้เรามองโลกในแง่ดี ยอมรับความเป็นจริง และใช้ชีวิตอย่างมีสติ ซึ่งสิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นปัจจัยที่ก่อให้เกิดความสุข

พรหมวิหารกับการพัฒนาตนเอง

การพัฒนาตนเองเป็นสิ่งสำคัญที่จะช่วยให้เราสามารถมีชีวิตที่ดีขึ้น พรหมวิหารสามารถช่วยพัฒนาตนเองได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เมตตา กรุณา และอุเบกขา เมตตาและกรุณาจะช่วยให้เรามีความเมตตากรุณาต่อตนเองและผู้อื่น ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของการพัฒนาตนเอง อุเบกขาจะช่วยให้เราวางใจเป็นกลางต่อสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้น ซึ่งจะช่วยให้เราพิจารณาสิ่งต่างๆ อย่างมีเหตุผลและตัดสินใจได้อย่างถูกต้อง

การฝึกฝนพรหมวิหารเป็นประจำจะช่วยให้เรามีจิตใจที่เข้มแข็ง ลดความเครียด สร้างความสุข และพัฒนาตนเองได้อย่างมีประสิทธิภาพ พรหมวิหารเป็นธรรมะอันทรงคุณค่าที่ทุกคนสามารถนำมาประยุกต์ใช้ในชีวิตได้

บทสรุป

พรหมวิหาร 4 เป็นหลักธรรมประจำใจที่ทุกคนควรมีและปฏิบัติ เพราะจะช่วยให้เราเป็นคนดี มีจิตใจที่เมตตากรุณา ปรารถนาดีต่อผู้อื่น ส่งผลให้สังคมเกิดความสงบสุข และช่วยให้เราสามารถฟันฝ่าอุปสรรคในชีวิตได้ หากเราทุกคนสามารถเจริญพรหมวิหาร 4 ได้ ก็จะเป็นการสร้างสังคมที่เต็มไปด้วยความรัก ความเมตตา และความเข้าใจซึ่งกันและกัน

หลักธรรมของศาสนาพุทธที่ควรทราบ

• อริยสัจ 4
• สังคหวัตถุ 4
• พรหมวิหาร 4
• อิทธิบาท 4
• โลกธรรม 8
• มรรค 8
• ทิศ 6

ธรรมะในชีวิตประจำวัน

การนำหลักธรรมคำสอนมาปรับใช้ในชีวิตประจำวัน ถือเป็นบุญอย่างหนึ่งของชาวพุทธ หลักการธรรมะที่เราเรียนรู้ ไม่เพียงช่วยให้เรามีสมาธิและความสงบในใจ แต่ยังช่วยให้เราทำความเข้าใจเรื่องราวของชีวิต และวิธีการรับมือกับความทุกข์ทั้งในทางทฤษฎีและทางปฏิบัติ มาดูกันว่าเราสามารถนำหลักธรรมะข้อใดมาปรับใช้ในชีวิตประจำวันกันบ้าง

• อริยสัจ 4 ในชีวิตประจำวัน
• สังคหวัตถุ 4 ในชีวิตประจำวัน
• พรหมวิหาร 4 ในชีวิตประจำวัน
• อิทธิบาท 4 ในชีวิตประจำวัน
• โลกธรรม 8 ในชีวิตประจำวัน
• มรรค 8 ในชีวิตประจำวัน
• ทิศ 6 ในชีวิตประจำวัน

ที่มา:

• พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช) ป.ธ. ๙
• ราชบัณฑิต พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด
• วัดราชโอรสาราม กรุงเทพฯ พ.ศ. 2548
• พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม
• พระพรหมคุณาภรณ์ (ป.อ. ปยุตฺโต)
• พระธรรมปิฎก (ประยุทธ์ ปยุตฺโต)